ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ «ΟΡΕΣΤΕΙΑ» ΤΟΥ ΙΑΝΝΗ ΞΕΝΑΚΗ

«Απ'' τα κόκκαλα βγαλµένη...» στην Πόλη

Ενα έργο σταθµός για τη µουσική πρωτοπορία του 20ού αιώνα θα παρουσιαστεί στις 21 Ιουνίου στον ναό της Αγίας Ειρήνης, στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης από Ελληνες και Τούρκους
Δεν είναι τυχαίο που το Διεθνές Φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης (η Πόλη είναι και Πολιτιστική Πρωτεύουσα) επέλεξε την Παγκόσµια Ηµέρα Μουσικής, 21η Ιουνίου, για να παρουσιάσει _ και µάλιστα στον περίφηµο ναό της Αγίας Ειρήνης (που πλέον ανοίγει µόνον για ειδικές εκδηλώσεις), µια ανάσα από την Αγία Σοφία _ ένα µουσικοθεατρικό έργο που θεωρείται από τα σηµαντικότερα για τη µουσική του 20ού αιώνα και για την πρωτοπορία όσον αφορά τη µουσική αλλά και την εν γένει αντίληψη για το αρχαίο δράµα: τη θρυλική «Ορέστεια» του Ιάννη Ξενάκη, του έλληνα µουσικού, αρχιτέκτονα, µαθηµατικού, διανοητή και φιλοσόφου.

Το έργο συνεχίζει να παρουσιάζεται σε ολόκληρο τον κόσµο µετά τον θάνατο του δηµιουργού του, ο οποίος το συµπλήρωσε µε τον µονόλογο της «Κασσάνδρας» (για βαρύτονο και κρουστά) ύστερα από χρόνια, και επανήλθε ξανά αργότερα για να προσθέσει και την «Αθηνά» (µε τη συµµετοχή παιδικής χορωδίας), ως απόηχο της γέννησης της Δηµοκρατίας. Δεν είναι τυχαίο δε ότι αυτό θα ενώσει στην Πόλη έλληνες και τούρκους µουσικούς, σε µια σύµπραξη της µεικτής (τουρκικής) πανεπιστηµιακής χορωδίας Μimar µε την 25µελή του Δήµου Αθηναίων, υπό τον Σταµάτη Μπερή, µιας παιδικής χορωδίας µε παιδιά από το Ζωγράφειο της Πόλης αλλά και τούρκους µαθητές δηµοτικού και γυµνασίου, της Φιλαρµονικής Ορχήστρας Βorusan της Κωνσταντινούπολης, υπό τον _ δραστήριο στην Αµερική _ Γκιουρέρ Αϊκάλ και µε σολίστ στα κρουστά τον Ισπανό Μιγκέλ Μπερνάτ και τον φίλο και πρώτο ερµηνευτή πολλών σολιστικών έργων του Ιάννη Ξενάκη, τον βαρύτονο Σπύρο Σακκά. Σε µια παραγωγή του Κέντρου Φωνητικών Τεχνών, σε συµπαραγωγή µε το Διεθνές Φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης ΙΚSV, υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισµού και Τουρισµού. «Τον είχα ζήσει πολλά χρόνια τον Ιάννη και µε είχε βάλει σε µεγάλες σκέψεις», λέει στα «ΝΕΑ» ο Σπύρος Σακκάς, που γράφει ένα βιβλίο για τον διεθνή συνθέτη που πρόκειται να εκδοθεί πρώτα στην Αµερική, όπου η µνήµη του κρατιέται ακόµη ζωντανή. «Με τη µουσική και τη σκέψη του πίσω απ’ αυτή και στην "Ορέστεια" υπενθυµίζει όλα αυτά που σηµατοδοτούν τον µεγάλο Τόπο: την Ελλάδα µε την Ιωνία, τις Μυκήνες... Ζούσε µε όλο το είναι του µέσα σ’ αυτόν τον τόπο. Ζούσε σε ιδεολογική ταύτιση µε όλα αυτά, παράλληλα µε τα µαθηµατικά του. Και εναπόθετε όλα αυτά που συνδύαζε µε ψυχική ορµή πάνω στο χαρτί. Και γινόταν κάτι απλό και µεγάλο συνάµα: όπως όταν πατάς τον διακόπτη κι ανάβει το φως». Μιλώντας για την ελληνοτουρκική σύµπραξη στο όχηµα της νόησης του Ιάννη Ξενάκη, ο Σπύρος Σακκάς σηµειώνει πως τον συνθέτη «τον απασχολούσε ο µεγάλος πολιτισµός που προκύπτει από έναν τόπο κι όχι από τους ανθρώπους. Η µουσική και η τέχνη _ πιστεύω κι εγώ _ µπορεί να ενώσει τους ανθρώπους µέσα από την ιερότητα ενός τόπου που µπορεί να συγκινεί και άλλους πολιτισµούς. Αυτό ήταν η βασική πρόθεσή του...».

Η «Ορέστειά» του παίζεται ακόµη παντού…
«Μα πρόκειται για το έργο ενός νου ανάλογο ας πούµε του Ντα Βίντσι. Δεν µπορεί να περνά απαρατήρητο αυτό».

Τι είναι εκείνο που κατά τη γνώµη σας κάνει τον Ξενάκη τόσο «δύσκολο» και τόσο σηµαντικό συνάµα;
«Δεν σε βάζει να κάνεις µουσική, εκεί πάνω στη σκηνή. Σε βάζει να προσπαθείς να διασωθείς. Δηµιουργεί την έµµεση και άµεση συνειδητοποίηση του αγώνος. Αυτό τον κάνει πάντα επίκαιρο. Είναι σαν µέσα από τη µουσική του να ζητά επιτακτικά να επανιδρυθεί αυτός ο πολιτισµός της διάνοιας, του αγώνα, της αναζήτησης...».

Στην Αγία Ειρήνη θα ακουστεί µια κοντσερτάντε εκδοχή της «Ορέστειας»;
«Αρχικά ήταν να παρουσιαστεί σκηνοθετηµένη, µε δέκα µουσικούς - ηθοποιούς, όπως το 2005 στο Μουσείο Μπενάκη.

Αυτό όµως δεν έγινε δυνατό για την Πόλη. Πάντως, έχω συµµετάσχει τουλάχιστον 150 φορές στην κοντσερτάντε παρουσίαση του έργου σε όλο τον κόσµο. Και έχει αποδειχθεί θανάσιµα επιτυχηµένη αυτή η εκδοχή».

Να είναι πως η ίδια η µουσική παράσταση («ο Ξενάκης δεν αγαπούσε το θέατρο, αλλά την τελετουργία», θυµίζει ο Σπύρος Σακκάς)

έχει µια δραµατική γοητεία; Οταν ας πούµε η ανδρική χορωδία στις «Χοηφόρους» περικυκλώνει το κοινό ή µε το σόου της Κασσάνδρας µέσα σε ένα κατακόκκινο φως;

Να είναι οι στίχοι στα νέα ελληνικά από τη µετάφραση της αισχύλειας τριλογίας από τον Κ.Χ. Μύρη που δίνουν στους τραγουδιστές ρόλο οδηγητή - αφηγητή της θεατρικής δράσης;

Να είναι το µέρος της Αθηνάς, όπου οι Ερινύες (που προηγουµένως έχουν φωνές παράξενες και εκφράζονται µε κρουστά, σήµαντρα, ήχους από λαµαρίνες και σειρήνες) έχουν πλέον µετατραπεί από τον Ξενάκη σε Ευµενίδες, ήτοι την παιδική χορωδία, που φέρνει το τραγούδι της Δηµοκρατίας που παροτρύνει το κοινό να το τραγουδήσει µαζί της;

«Σκέφτοµαι πως αντί να ταλαιπωρούν τον τόπο που γέννησε την Ορέστεια, την Ελλάδα, κάποιοι άθλιοι θα έπρεπε να πληρώνουν τίµηµα κάθε χρόνο», καταλήγει ο Σπύρος Σακκάς.

«Γιατί από εδώ γεννήθηκαν. Απ’ αυτόν τον πολιτισµό. Και πρέπει να τον υπερασπίσουν»...

«Η µουσική είναι απ’ τα κόκκαλα βγαλµένη των Ελλήνων τα ιερά», έγραφε ο Ιάννης Ξενάκης σε επιστολή του για τη βασισµένη στον Αισχύλο «Ορέστειά» του. «Είχα την ανάγκη να διαβάσω ξανά τον Αριστόξενο και τον Κλαύδιο Πτολεµαίο (σ.σ.: πρωτοπόρο της µουσικής θεωρίας, µαθηµατικό και γεωγράφο της Αλεξάνδρειας) και να βυθιστώ στη βυζαντινή µουσική. Βέβαια η µουσική µου µόνον αρχαία δεν είναι!». Τριάντα ένα χρόνια µετά την παρουσίαση της πρώτης εκδοχής του έργου στην πόλη Υψηλάντης του Μίσιγκαν, το 1987, ο Ιάννης Ξενάκης επανήλθε στο έργο για να προσθέσει τον υποβλητικό _ και λόγω της ερµηνείας από βαρύτονο σε φαλτσέτο _ µονόλογο της «Κασσάνδρας», που µιλά για τα µελλούµενα σε µια παράξενη φθογγική γλώσσα. Την πρώτη εκτέλεση ανέλαβε ο Σπύρος Σακκάς µε τον κρουστό Σίλβιο Γκουάλντα, που έχουν δισκογραφήσει και το έργο, το οποίο _ και µετά την προσθήκη του µέρους «Αθηνά» _ έχει παρουσιαστεί πάµπολλες φορές σε ολόκληρο τον κόσµο.

«Να σκεφτεί κανείς ότι η “Αθηνά” σηµατοδοτεί την πρώτη στιγµή που ακούγεται από τη θεά η λέξη Δηµοκρατία και η έννοιά της», λέει στα «ΝΕΑ» ο Σπύρος Σακκάς. «Ετσι σώζεται ο Ορέστης στο ξενάκειο έργο»...